Παιδικές Φοβίες

“Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μια γνωστή στο άτομο εξωτερική απειλή. Είναι απόλυτα αναγκαίος, καθώς μας προστατεύει από καταστάσεις που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή μας. Η φοβία είναι ο αδικαιολόγητος φόβος και η υπερβολική αντίδραση του ατόμου μπροστά σε ένα αντικείμενο ή κατάσταση. Είναι ένας άγνωστος και ασαφής κίνδυνος εσωτερικής προέλευσης.

Κοινοί Φόβοι στα Παιδιά.

Κάποιοι φόβοι είναι κοινοί σε όλα τα παιδιά και αποτελούν ένα φυσιολογικό και αναπόφευκτο στάδιο στην ανάπτυξη του κάθε παιδιού.

Ο φόβος του αποχωρισμού. Εμφανίζεται στην ηλικία των 7 -12 μηνών και κορυφώνεται γύρω στον 15ο –18ο μήνα, ενώ εξαφανίζεται εντελώς στο 3ο έτος. Το βρέφος επιθυμεί και προσπαθεί να βρίσκεται κοντά στη μητέρα του για να νιώθει ασφάλεια. Αντίθετα, στην απουσία της διακατέχεται από άγχος και αβεβαιότητα, που εκδηλώνεται με κλάματα και διαμαρτυρίες.
Ο φόβος προς τα ξένα πρόσωπα. Εμφανίζεται στην ηλικία των 8 -12 μηνών, τότε δηλαδή που το βρέφος αναπτύσσει προσκόλληση προς ένα άτομο, συνήθως τη μητέρα, και περιλαμβάνει την έντονη ανησυχία και το άγχος του βρέφους, όταν το πλησιάζει άγνωστο πρόσωπο.

Συνηθισμένοι Παιδικοί Φόβοι

Μέχρι τα 12 χρόνια τους, όλα τα παιδιά μπορούν να βρεθούν αντιμέτωπα με διάφορους φόβους, κατάσταση φυσιολογική για τη γνωστική και συναισθηματική τους εξέλιξη.

Φόβος για τα ζώα (2-4 ετών). Καθώς το παιδί αρχίζει να συνειδητοποιεί τη δική του επιθετικότητα, μπορεί να φοβηθεί οτιδήποτε θεωρεί ότι μπορεί να του επιτεθεί ή να το δαγκώσει.
Φόβος για το σκοτάδι και τα φαντάσματα. Συνήθως, εμφανίζεται στα παιδιά μετά την ηλικία των 2 ετών και σχετίζεται με την ανάπτυξη της φαντασίας τους. Για αυτό πολλές φορές, φοβούνται και με τα παραμύθια.
Φόβος για ισχυρούς θορύβους. Το παιδί τρομάζει στο άκουσμα της σειρήνας της πυροσβεστικής, του ασθενοφόρου, στο απότομο κλείσιμο της πόρτας.
Φόβος για τα ύψη. Το παιδί φοβάται μην πέσει από τα έπιπλα ή το παράθυρο. Οι φόβοι αυτοί εμφανίζονται μετά τα 3 χρόνια, καθώς το παιδί αρχίζει να συνειδητοποιεί τον πραγματικό κίνδυνο μιας πτώσης και νιώθει την ανάγκη να προστατεύσει τον εαυτό του.
Φόβος για τους τραυματισμούς και τα ατυχήματα. Στην ηλικία των τεσσάρων, το παιδί αναπτύσσει συνείδηση του σώματός του. Κατανοεί ότι το σώμα του τού είναι απαραίτητο για να μπορέσει να ζήσει και ότι μπορεί να τραυματιστεί, αν δεν προσέξει.
Ο φόβος για τις φυσικές καταστροφές εμφανίζεται από τα 7 χρόνια και μετά, καθώς το παιδί αρχίζει να κατανοεί καλύτερα τα φυσικά φαινόμενα και τις συνέπειες που μπορεί να έχουν.

Οι φόβοι του παιδιού διαφοροποιούνται, καθώς μεγαλώνει. Μετά την προσχολική ηλικία, παρατηρείται ότι μειώνονται οι φόβοι για το σκοτάδι και τα φαντάσματα αλλά παράλληλα κάποιο παραμένουν, όπως π.χ. για τα ζώα, ή εμφανίζονται νέοι. Συγκεκριμένα, με την πάροδο του χρόνου, το μεγαλύτερο παιδί μπορεί να φοβάται πιο έντονα τα άγνωστα πρόσωπα, απ΄ ό,τι σε μικρότερη ηλικία. Οι φόβοι αρχίζουν σταδιακά να μειώνονται όσο το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του. Έτσι λοιπόν, γύρω στα 12 έτη αναμένεται και η εξάλειψη των φόβων. Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι τα παιδιά φοβούνται;
Τα παιδιά, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, μπορεί να μην είναι σε θέση να εκφράσουν λεκτικά τους φόβους τους, αλλά μπορεί να παραπονεθούν για διάφορα σωματικά συμπτώματα που να τους υποδηλώνουν, όπως:

Πόνο στην κοιλιά.
Εφίδρωση.
Ταχυπαλμία.
Τρόμο.
Ζάλη.
Άρνηση να πάνε στο σχολείο ή να βρεθούν σε καταστάσεις που ξέρουν ότι θα φοβηθούν.
Νυχτερινή ενούρηση.
Ξαφνικά κλάματα.
Επιμονή να είναι συνέχεια μαζί με τους γονείς τους.
Τρομακτικά όνειρα.

Αν και τα αίτια ποικίλλουν από παιδί σε παιδί και εξατομικεύονται, σε γενικές γραμμές η συμπεριφορά και οι φόβοι των ίδιων των γονέων παίζουν καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει να επεξεργάζεται τις εμπειρίες του και στον βαθμό που το παιδί θα αντιλαμβάνεται απειλές γύρω του. Στη δημιουργία φοβιών συνδράμουν επίσης ο συναισθηματικός κόσμος και η προσωπικότητα του παιδιού (χαμηλή αυτοεκτίμηση, ελλειμματική αυτονομία) και τα γεγονότα που το παιδί βιώνει ως τραυματικά. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να διαχειριστεί τις φοβίες του με τους εξής τρόπους:

Να σεβαστούν τη φοβία του παιδιού και να προσπαθήσουν να την καταλάβουν, χωρίς να υποτιμούν ή να ταπεινώνουν το παιδί λόγω των φόβων του.
Να επεξεργαστούν οι ίδιοι τους φόβους τους ώστε να μην τους προβάλλουν στο παιδί τους.
Να είναι συνεπείς στη στάση τους, χωρίς να δίνουν διπλά μηνύματα (π.χ. από τη μία να λένε «μη φοβάσαι» και παράλληλα να νιώθουν οι ίδιοι φόβο).
Να εκθέτουν το παιδί σταδιακά στην κατάσταση που το φοβίζει και όχι να προσφέρουν απλό καθησυχασμό και διαβεβαίωση.
Να μην αρνούνται, ούτε να αποφεύγουν τα συμπτώματα μιας παιδικής φοβίας όταν αυτά παρουσιάζονται, καθώς αυτό θα επιδεινώσει την εξέλιξή τους.

Τέλος, αν η φοβία διαρκεί περισσότερο από έξι μήνες και αποδιοργανώνει τη ζωή του παιδιού, τότε προτείνουμε την επίσκεψη σε έναν παιδοψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο προκειμένου οι γονείς και το παιδί να μπορέσουν να διαχειριστούν το πρόβλημα πιο αποτελεσματικά.